مسئولیت‌پذیری در کودکان/ در خانواده های امروزی مسئولیت چندانی به فرزندان داده نمی شود. در روزگارهای گذشته بسیاری از مسئولیت های خانه بر دوش کودکان و نوجوانان بود. مثلا خرید نان و میوه، رفتن به باغ و مزارع برای کمک به والدین، آشپزی کردن و نظافت خانه و غیره. اما با بیشتر شدن تکنولوژی و روی آوردن مردم به شهرها کم‌کم از مسئولیت ها کاسته شد. کودکان و نوجوانان بیشتر به مصرف کننده دسترنج پدر و مادر تبدیل شدند و مسئولیت چندانی در خانواده ندارند.
این در صورتی است که باید مسئولیت‌پذیری را از همان کودکی به فرزندانمان بیاموزیم. مسئولیت‌پذیری یکی از مهارت‌های اساسی برای رشد اجتماعی و فردی کودکان است که به آنها کمک میکند تصمیمات درستی بگیرند. وظایف خود را به درستی انجام دهند و در تعاملات اجتماعی بهتر عمل کنند.
روش‌های تقویت مسئولیت‌پذیری چیست؟
اگر می خواهید با روش های مسئولیت‌پذیری در کودکان آشنا شوید، مقاله زیر را بخوانید.
واگذاری وظایف کوچک:
“والدین در ابتدا باید از موارد بسیار کوچک و ابتدایی شروع کنند. فرزند از همان کودکی باید مسئولیت نگه‌داری و مراقبت از وسایل شخصی خود را بر عهده بگیرد و در این میان طبق مسئولیتی که بر عهده گرفته باید خود پاسخ گو باشد به طور مثال: باید تکالیف دروس را خود انجام دهد و اگر انجام نداد مسئولیت پاسخ گویی به آموزگار با خودش است.
مسئولیت ها باید در حیطه توانایی فرزند باشد:
نباید از کودک انتظار داشت که کاری انجام دهد که از توانش خارج است، به طور کلی والدین باید به سن و جنس فرزند خود و هم چنین شرایط زندگی او توجه داشته باشند.
دیدگاه و نظر والدین درباره مسئولیت پذیری باید به صورت مشخص برای فرزندان توضیح داده شود.
مشخص کردن پیامد انجام ندادن مسئولیت:
یکی از مهم ترین اقدامات برای مسئولیت پذیری فرزندان این است که وظایفی توسط والدین به آن ها محول شود و از آن ها خواسته شود که این وظایف را انجام دهند. یکی از راه ها این است که ابتدا والدین همه کار هایی را که می خواهند به فرزندشان محول کنند را یادداشت کرده و پیامد های انجام ندادن هر یک از وظایف را نیز تعیین کنند.
والدین باید به فرزندان یاد دهند که چگونه تصمیمات مسئولانه بگیرند:
بخش مهمی از مسئولیت این است که کودک بتواند تصمیم بگیرد و مسئولیت تصمیماتش را بپذیرد. همیشه به جای آنها تصمیم نگیرید. از کودکی شروع کنید؛ به کودک اجازه دهید در مسائل ساده تصمیم بگیرد، مثلاً انتخاب لباس یا غذای مورد علاقه. این به مسئولیت‌پذیر بودن کودک بسیار کمک می کند.
هر کاری باید به وقت خود انجام شود:
– برای داشتن انتخاب صحیح و فکر کردن درباره عواقب هر تصمیمی باید به فرزندان یاد داده شود که قبل از هر انتخابی از خود بپرسند اگر من الآن این کار را انجام دهم آیا فردا هم در نظر من انجام این کار صحیح است؟ هفته آینده چطور؟ به طور کلی باید این قانون به فرزند آموزش داده شود: «هر انتخابی که ممکن است بعداً به خاطر آن پشیمان شوی را حذف کن».
مسئولیت فرزندان را انجام ندهید.
– والدین نباید از این نکته غافل شوند که نباید به جای فرزندان مسئولیت های آن ها را انجام دهند زیرا فرزندان بی مسئولیت معمولاً تلاش می کنند با عذرخواهی، دروغ گفتن، توجیه و…، بی مسئولیتی را از سر خود باز کنند، بنابراین آن ها باید بدانند اگر مسئولیتی که بر عهده آن هاست انجام نشود با عذر خواهی حل نمی شود و باید به دنبال راهی برای جبران باشند.
اگر او علی رقم روش های فوق باز هم بی مسئولیتیش را ادامه داد، باید پیامدی برای این رفتارش تعیین شود فرزندان باید یاد بگیرند که هر عملی پیامدی دارد و باید عواقب بی مسئولیتی را تحمل کنند.[1]
به طور مثال: والدین به فرزندشان گفته اند وقتی تلوزیون نگاه می کند غذا نخورد چون اتاق را کثیف میکند، در صورتی می تواند این کار را انجام دهد که پس از غذا خوردن آن جا را مرتب کند.[2] برای انجام این روش ها توسط والدین به بهترین وجه و شکل ممکن لازم است آن ها با یک دیگر هماهنگ باشند بدین ترتیب دستوراتی که از طرف مادر صادر می شود و یا روش هایی که از طرف پدر به کار گرفته می شود توسط سایر افراد خانواده تأیید شود.[3]
پیامد برای بی مسئولیتی چیست؟
– اگر او علی رقم روش های فوق باز هم بی مسئولیتیش را ادامه داد، باید پیامدی برای این رفتارش تعیین شود فرزندان باید یاد بگیرند که هر عملی پیامدی دارد و باید عواقب بی مسئولیتی را تحمل کنند.
به طور مثال: والدین به فرزندشان گفته اند وقتی تلوزیون نگاه می کند غذا نخورد چون اتاق را کثیف میکند، در صورتی می تواند این کار را انجام دهد که پس از غذا خوردن آن جا را مرتب کند.
والدین با هم هماهنگ باشند.
برای انجام این روش ها توسط والدین به بهترین وجه و شکل ممکن لازم است آن ها با یک دیگر هماهنگ باشند بدین ترتیب دستوراتی که از طرف مادر صادر می شود و یا روش هایی که از طرف پدر به کار گرفته می شود توسط سایر افراد خانواده تأیید شود.”[4]
پاداش برای تلاش و انجام وظایف
در کودکی برای انجام مسئولیت‌ها، با تحسین یا یک جایزه کوچک او را تشویق کنید تا مسئولیت های دیگر را نیز انجام دهد.
الگوی مناسب بودن
والدین با رفتار مسئولانه خود می‌توانند الگوی خوبی برای کودکان باشند.
داشتن مسئولیت در بزرگسالی، نتیجه سپردن مسئولیت های کوچک در کودکی به فرزند است. کودکان را باید از کودکی با مسئولیت های کوچک برای قبول مسئولیت های بزرگ در خانواده و اجتماع آماده کنیم.
منابع
[1] . سیدمجتبی حسینی نژاد، نقش والدین در تربیت دینی فرزندان، قم: اثر قلم، 1398، ص89
[2] . میشله، بوربا، کتاب جامع تربیت کودک، ترجمه محمد، بهشتیان، ج2، چاپ اول، تهران، بهشتیان، 1389، ص97.
[3] . امیرملک، محمودی، راهنمای خانواده، چاپ بیست و سوم، قم، نشر شهاب الدین، 1386، ص183.
[4] . سید مجتبی حسینی نژاد، پژوهش نامه تربیت دینی فرزندان، قم: اثر قلم، ص 102- 104
